OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MKOA NA SERIKALI ZA MTAA
MTIHANI WA NUSU MUHULA WA PILI
SEPTEMBA-2022
KISWAHILI KIDATO CHA NNE
MAELEKEZO
SEHEMU A
Jibu maswali yote katika sehemu hii.
ORODHA A | ORODHA B |
|
|
SEHEMU B (Alama 40)
Jibu maswali yote katika sehemu hii
(b)Msimu huwa na sifa za kuendana na wakati, taja misimu mine iliyozuka kipindi cha serikali ya awamu ya tano nchini Tanzania
Amani. Amani!
Amani huyu ndio wimbo unaohitajika kusikika masikioni mwa vizazi vyetu vilivyopo lakini na vijavyo. Huu ndo ulikuwa wosia alikuwa akiutoa mzee mmoja aitwae Majanga kwa watoto wake. Lakini pia kwa wajukuu zake. Baada ya maneno hayo mjukuu mmoja alimuuliza babu yake, kwa nini unapenda tuimbe Amani siku zote? Mzee Majanga alisema yafuatayo : Amani ndio kila kitu Amani huleta umoja na mshikamano, Amani huleta maendeleo, Amani hufanya watu kulipa hata maduhuli ya serikali, Amani hufanya watu kutunza na kulinda miundombinu mbalimbali, Amani huwafanya watu kulala fofofo, Amani huwafanya watu kujenga majumba ya kifahari, Amani huwafanya watu kula chakula na kushiba, Amani inawafanya watu kuongeza familia. Amani ni kila kitu mjukuu wangu.
Baada ya maelezo hayo yote mjukuu wa pili wa mzee Majanga alimuuliza babu yake swali tena. Kwani babu Amani kutoweka inasababishwa na nini? Mzee majanga alimueleza mjukuu wake yafuatayo. Kuna vitu na mambo mengi yanayoweza kufanya Amani ipotee miongoni mwao ni pamoja na ufisadi wa viongozi, uongozi mbaya, ukosefu wa haki miongoni mwa watu, matumizi. Matumizi mabaya ya rasimali za nchi, ukabila, vifo vya watu na hudumu mbovu kwa wananchi. Punde si punde mjukuu wa tatu aliuliza swali kwa babu yake kuwa kwani Amani ikipotea kunatokea madhara gani? Babu alimjibu mjukuu wake kwa kusema kuwa, kwanza usiombe Amani hata ya familia ikipotea maana madhara yake huwezi kuyamudu hata siku moja.
Kwanza watu hugeuka na kuwa watumwa nchini mwao. Pili vifo kuongezeka, uharibifu wa miundombinu mfano barabara, reli n.k njaa kali, nchi kumwaga damu, maandamano yasiyoisha, hudumu zote za kijamii kuzorota kwa ujumla na hakuna awezaye kufanya lolote lenye tija sehemu ambayo haina Amani. Babu alihitimisha wosia wake kwa kuwakumbusha wajukuu zake kuwa wawe mstari wa mbele kuziunga mkono juhudi za mfalme wao anazozifanya ikiwa ni pamoja na kupiga vita rushwa na ufisadi, kujenga uchumi, kujenga aina zote za miundombinu, kuboresha usafiri wa angani na majini lakini kikubwa zaidi kutumia fursa ya elimu bila malipo
Kabla babu hajakataa roho aliwambai wajukuu zake kuwa “Amani ikipotea huwezi kuirudisha kwa urahisi ni bora njaa ya tumbo kuliko njaa ya akili.”
Maswali
(ii) Je unahisi Amani ikipotea madhara yake huwa ni makubwa sana? Taja mawili tu.
SEHEMU C (Alama 45)
Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.
ORODHA YA VITABU TEULE KWA SWALI LA 10 – 12
USHAIRI
Wasakatonge - M.S Khatibu (DUP)
Malenga Wapya - TAKILUKI (DUP)
Mashari ya Chekacheka - T.A Mvungi (EP & D.LTD)
RIWAYA
Takadini - Ben J. Hanson (MBS)
Watoto wa Mama Ntilie - E. Mbogo (H.P)
Joka la Mdimu - A.J.Safari (HP)
TAMTHILIYA
Orodha - Steve Raynolds (MA)
Ngoswe Penzi kitovu cha Uzembe - E.Semzaba (ESC)
Kilio chetu - Medical Aid Foundation
LEARNINGHUBTZ.CO.TZFORM FOUR KISWAHILI MODAL SERIES 29
THE PRESIDENT'S OFFICE
MINISTRY OF REGIONAL GOVERNMENT AND LOCAL GOVERNMENT
PRE-NATIONAL EXAMINATION SERIES-1
KISWAHILI FORM-4
2020
TIME: 3:00 HRS
Maelekezo
SEHEMU A (Alama 15)
Jibu maswali yote katika sehemu hii.
1. Chagua herufi ya jibu sahihi katika vipengele (i) hadi (x), kisha andika herufi ya jibu hilo katika kijitabu chako cha kujibia.
(i) Neno lipi kati ya maneno haya linaweza kudokeza mtenda au mtendwa?
(ii) Ni sentensi ipi haina kitenzi kisaidizi?
(iii) Ni sentensi ipi inawakilisha kikamilifu wahusika wa fasihi simulizi?
(iv) Bainisha seti ya maneno inayofaa kuingizwa kwenye kamusi kwa kuzingatia mpangilio wa alfabeti.
(iv) Watoto hawa wanacheza vizuri neno “Vizuri” ni aina gani ya neno?
(v) Kiswahili ni kibantu kwa kuwa:-
(vi) Ni jambo gani linalodhihirisha upekee wa kazi fulani ya kifasihi?
(vii) Ipi ni fasili sahihi kuhusu tungo?
(viii) Nini maana ya sentensi sahili.
(ix) Zifuatazo ni sifa za pijini isipokuwa
A. Pijini huwa na maneno kutoka lugha mbili au zaidi
B. Pijini hutokea kurahisisha mawasiliano baina ya watu ambao kila mmoja
ana lugha yake
C. Miundo ya maneno na tungo katika pijini imerahisishwa ili kukidhi
mawasiliano
D. Pijini haina msamiati mwa kutosha, hivyo wazungumzaji hutumia sana
ishara
E. Pijini ina watu ambao kwao hiyo ni lugha yao ya kwanza
2. Oanisha maana za dhana za uandishi zilizo katika orodha A kwa kuchagua herufi ya dhana husika katika orodha B kisha andika herufi husika katika orodha B kisha andika herufi husika katika karatasi ya kujibia.
Orodha A | Orodha B |
|
|
3. (a) Eleza maana ya kielezi kwa kutoa mfano wa sentensi moja.
(b) Kwa kila tungo uliyopewa pigia mstari kielezi na kisha taja ni cha aina gani.
(i) Darasani kuna utulivu mkubwa
(ii) Wanafunzi wanaimba kimasihara.
(iii) Mwalimu amerudi tena.
(iv) Nitaondoka wiki inayokuja.
4. Moja ya faida ya misimu ni kuhifadhi historia ya jamii. Toa mfano mmoja wa misimu zagao iliyovuma Tanzania katika vipindi vifuatavyo:
(a) Muda mfupi baada ya kupata uhuru.
(b) Miaka ya Azimio la Arusha.
(c) Njaa ya mwaka 1974/1975.
(d) Miaka ya vita vya Kagera.
(e) Kipindi cha hali ngumu ya maisha baada ya vita vya Kagera.
5. Taja aina za sentensi zifuatazo kisha eleza muundo ujengao kila sentensi.
6. (a) Eleza maana ya Kiambishi.
(b) Bainisha viambishi vilivyopo katika vitenzi vifuatavyo:
7. Katika kila sentensi andika neno moja lenye maana sawa na maelezo ya sentensi husika.
1. Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata.
Ustaarabu ni jambo jema ambalo hupendwa na kila jamii yenye utashi hapa duniani. Kila jamii yenye ustaarabu mambo yake huendeshwa kwa kuzingatia kanuni na taratibu zinazoeleweka. Maamuzi na mafanikio mbalimbali miongoni mwa wanajamii hutolewa bila hamaki wala kukurupuka. Kanuni na taratibu hizo huiongoza jamii kufikia upeo wake kimaendeleo kuanzia ngazi za chini kabisa ambayo ni familia mpaka ngazi ya juu kabisa ambayo ni taifa. Taratibu na kanuni hizo huwekwa katika chombo kimoja maalumu kinachoitwa katiba.
Katiba ni jumla ya sheria, kanuni na taratibu fulani zilizokubaliwa kuwekwa na jamii au taifa fulani kama dira ya maisha ya kila siku ya jamii au taifa hilo. Taifa bila katiba ni sawa na behewa la garimoshi bila injini. Hivyo katiba ina umuhimu wa kipekee katika taifa lolote lile.
Katika nchi zenye utamaduni wa kidemokrasia, katiba huundwa kutokana na maoni ya wananchi wake kwa utaratibu maalumu uliowekwa na serikali. Aghalbu, maoni na mawazo yaliyotolewa na wananchi huwa ni chimbuko la katiba hiyo. Wananchi hujiona ni sehemu ya utawala. Kwa upande wa pili wa sarafu, nchi zenye utaratibu wa kiimla, katiba hutayarishwa na watawala kwa maslahi yao binafsi. Katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala. Maoni na mawazo ya wananchi hayazingatiwi katika kuunda katiba.
Umuhimu wa katiba huonekana na kujidhihirisha waziwazi katika maisha ya kila siku ya nchi yoyote ile. Kwanza, katiba huelekeza wajibu wa ila mwanajamii kwa taifa lake na wajibu wa viongozi walio madarakani kwa wananchi au raia. Pili, katiba huonesha na kuainisha haki ambazo kila raia anastahili kupata na pia taratibu za kufuata katia kudai au dupewa haki hizo. Mbali na hayo, katiba hutoa utaratibu wa jinsi ya kuwapata viongozi wetu katika ngazi mabalimbali za kisiasa na kijamii. Pia uhuru wa mtu binafsi hulindwa na katiba. Hivyo, katika nchi ambayo ina katiba inayokidhi matarajio ya wananchi wote mambo huwa mazuri na kamwe chombo hakiwezi kwenda mrama.
Aidha, wananchi hawana budi kuelewa maana ya katiba ili waweze kutoa maoni na mapendekezo ya kuunda katiba mpya au kuimarisha iliyopo. Ni muhali kwa mtu asiyejua maana ya katiba kutoa maoni kuhusu katiba. Wananchi hupaswa kuelimishwa kupita semina, warsha na makongamano mbalimbali ili kujua katiba zao na kutoa maoni kuhusu uundaji wa katibu mpya.
Hata hivyo, wananchi wengi hasa vijana hawajitumi katika kuzijua katiba za nchi zao au kutoa maoni ya uundaji wa katiba mpya. Athari zake ni kutojua haki zao za msingi na kuburutwa kama mkokoteni na watawala katika mambo mbalimbali. Vilevile hulalamikia mambo ambayo hawakuchangia mawazo.
Hivyo basi, ni vizuri kwa wananchi kutambua, kuthamini na kuheshimu uwepo wa katiba kama kiongozi kizuri katika kuonesha njia muafaka ya kujiletea maendeleo kisiasa, kijamii, kiuchumi na kiutamaduni kwa nchi husika.
Maswali
(a) Toa maana ya maneno yote yaliyokolezwa wino kama yalivyotumika katika habari uliyosoma.
(b) Kwa mujibu wa habari uliyosoma, taja mambo mazuri mawili yatokanayo na uwepo wa katiba katika nchi.
(c) Kwanini mwandishi anasema katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala?
(d) Je, ni hofu gani aliyonayo mwandishi dhidi ya vijana kuhusu katiba?
(e) Andika kichwa cha habari uliyosoma kisichozidi maneno matano (5).
SEHEMU C (Alama 45)
Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii.
9. Andika insha ya hoja isiyopungua maneno mia mbili na hamsini (250) na isiyozidi maneno mia tatu (300) kuhusu ‘Madhara ya Madawa ya Kulevya nchini Tanzania’.
ORODHA YA VITABU KWA SWALI LA 10-12
USHAIRI
Wasakatonge - M.S. Khatibu (DUP)
Malenga Wapya - TAKILUKI (DUP)
Mashairi ya Chekacheka - T.A. Mvungi (EP & D. LTD)
RIWAYA
Takadini - Ben J. Hanson (MBS)
Watoto wa Mama Ntilie - E. Mbogo (H.P)
Joka la Mdimu - A.J .Safari (H.P.)
TAMTHILIYA
Orodha - Steve Reynolds (MA)
Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe - E. Semzaba (ESC)
Kilio Chetu - Medical Aid Foundation (TPH)
10. "Fasihi ya Kiswahili imemweka mwanamke katika hadhi tofauti tofauti." Thibitisha usemi huu kwa kutumia hoja tatu kwa kila riwaya kutoka katika riwaya mbili ulizosoma.
11. “Ustadi wa msanii hudhihirishwa na fani”. Dhihirisha kauli hiyo kwa kutumia vipengele vitatu vya lugha kwa kila diwani kutoka katika diwani mbili ulizosoma.
12. Kwa kutumia diwani mbili ulizosoma eleza jinsi taswira tatu kutoka katika kila diwani zilivyotumiwa na msanii kuwasilisha ujumbe kwa jamii.
LEARNINGHUBTZ.CO.TZFORM FOUR KISWAHILI MODAL SERIES 26
021
LEARNING HUB TANZANIA
MTIHANI WA MAJARIBIO
WA
KISWAHILI
Muda: Saa 3:00 JULI 2019
Maelekezo
SEHEMU A (Alama 10)
UFAHAMU
Jibu maswali yote katika sehemu hii.
1. Soma kwa makini kifungu cha habari kifuatacho kisha jibu maswali yanayofuata.
Ustaarabu ni jambo jema ambalo hupendwa na kila jamii yenye utashi hapa duniani. Kila jamii yenye ustaarabu mambo yake huendeshwa kwa kuzingatia kanuni na taratibu zinazoeleweka. Maamuzi na mafanikio mbalimbali miongoni mwa wanajamii hutolewa bila hamaki wala kukurupuka. Kanuni na taratibu hizo huiongoza jamii kufikia upeo wake kimaendeleo kuanzia ngazi za chini kabisa ambayo ni familia mpaka ngazi ya juu kabisa ambayo ni taifa. Taratibu na kanuni hizo huwekwa katika chombo kimoja maalumu kinachoitwa katiba.
Katiba ni jumla ya sheria, kanuni na taratibu fulani zilizokubaliwa kuwekwa na jamii au taifa fulani kama dira ya maisha ya kila siku ya jamii au taifa hilo. Taifa bila katiba ni sawa na behewa la garimoshi bila injini. Hivyo katiba ina umuhimu wa kipekee katika taifa lolote lile.
Katika nchi zenye utamaduni wa kidemokrasia, katiba huundwa kutokana na maoni ya wananchi wake kwa utaratibu maalumu uliowekwa na serikali. Aghalbu, maoni na mawazo yaliyotolewa na wananchi huwa ni chimbuko la katiba hiyo. Wananchi hujiona ni sehemu ya utawala. Kwa upande wa pili wa sarafu, nchi zenye utaratibu wa kiimla,katiba hutayarishwa na watawala kwa maslahi yao binafsi. Katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala. Maoni na mawazo ya wananchi hayazingatiwi katika kuunda katiba.
Umuhimu wa katiba huonekana na kujidhihirisha waziwazi katika maisha ya kila siku ya nchi yoyote ile. Kwanza, katiba huelekeza wajibu wa ila mwanajamii kwa taifa lake na wajibu wa viongozi walio madarakani kwa wananchi au raia. Pili, katiba huonesha na kuainisha haki ambazo kila raia anastahili kupata na pia taratibu za kufuata katia kudai au dupewa haki hizo. Mbali na hayo, katiba hutoa utaratibu wa jinsi ya kuwapata viongozi wetu katika ngazi mabalimbali za kisiasa na kijamii. Pia uhuru wa mtu binafsi hulindwa na katiba. Hivyo, katika nchi ambayo ina katiba inayokidhi matarajio ya wananchi wote mambo huwa mazuri na kamwe chombo hakiwezi kwenda mrama.
Aidha, wananchi hawana budi kuelewa maana ya katiba ili waweze kutoa maoni na mapendekezo ya kuunda katiba mpya au kuimarisha iliyopo. Ni muhali kwa mtu asiyejua maana ya katiba kutoa maoni kuhusu katiba. Wananchi hupaswa kuelimishwa kupita semina, warsha na makongamano mbalimbali ili kujua katiba zao na kutoa maoni kuhusu uundaji wa katibu mpya.
Hata hivyo, wananchi wengi hasa vijana hawajitumi katika kuzijua katiba za nchi zao au kutoa maoni ya uundaji wa katiba mpya. Athari zake ni kutojua haki zao za msingi na kuburutwa kama mkokoteni na watawala katika mambo mbalimbali. Vilevile hulalamikia mambo ambayo hawakuchangia mawazo.
Hivyo basi, ni vizuri kwa wananchi kutambua, kuthamini na kuheshimu uwepo wa katiba kama kiongozi kizuri katika kuonesha njia muafaka ya kujiletea maendeleo kisiasa, kijamii, kiuchumi na kiutamaduni kwa nchi husika.
Maswali
(a) Toa maana ya maneno yote yaliyokolezwa wino kama yalivyotumika katika habari uliyosoma.
(b) Kwa mujibu wa habari uliyosoma, taja mambo mazuri mawili yatokanayo na uwepo wa katiba katika nchi.
(c) Kwanini mwandishi anasema katiba hutumiwa kama sera kwa maslahi ya watawala?
(d) Je, ni hofu gani aliyonayo mwandishi dhidi ya vijana kuhusu katiba?
(e) Andika kichwa cha habari uliyosoma kisichozidi maneno matano (5).
2. Fupisha habari uliyosoma kwa maneno yasiyopungua mia moja (100).
SEHEMU B (Alama 25)
SARUFI NA UTUMIZI WA LUGHA
Jibu maswali yote katika sehemu hii.
3. Watumiaji wa lugha ya Kiswahili hufanya makosa mengi bila ya kudhamiria. Taja aina mbili za makosa hayo kwa kutoa mfano wa sentensi mbili kwa kila kosa.
4. (a) Eleza maana ya rejesta.
(b) Kwa kutoa mifano, taja mambo muhimu matatu yanayomwongoza mtumiaji wa lugha katika uteuzi wa rejesta.
5. Katika kila sentensi andika neno moja lenye maana sawa na maelezo ya sentensi husika.
(a) Mtu anayechunguza uhalifu.
(b) Ng’ombe dume aliyehasiwa.
(c) Chombo cha usafiri kinachopita juu ya vyuma.
(d) Mti unaozaa matunda yanayotengenezwa kinywaji cha kahawa.
(e) Sehemu ndogo ya nchi iliyochongoka na kuzungukwa na bahari katika sehemu zake tatu.
6. Eleza dhima za mofimu "li" kama ilivyotumika katika sentensi zifuatazo:
(a) Shamba letu li kubwa sana.
(b) Wlishelewa kurudi.
(c) Tunalifuatilia.
(d) Limeharibika.
(e) Shikilia.
7. Andika sentensi zifuatazo katika hali ya ukanushi:
(a) Ameshiba sana.
(b) Watoto wengi wanaogelea.
(c) Mvua ilinyesha kwa wingi sana.
(d) Kijana anakula chakula kingi.
(e) Mimi nasoma polepole
SEHEMU C (Alama 10)
UANDISHI
Jibu swali moja (1)kutoka sehemu hii.
8. Jifanye wewe ni Gudhah Mukish anayeishi mtaa wa Tandamti Gerezani Kariakoo na unataka kuuza gari yako aina ya TOYOTA CARINA. Andika tangazo kwenye gazeti la Mwananchi.
9. Andaa kadi ya mwaliko kwa rafiki zako ili washiriki katika mahafali ya kumaliza Kidato cha Nne yatakayofanyika shuleni kwako siku ya Jumamosi tarehe 21/11/2015, kisha kufuatiwa na tafrija fupi itakayoandaliwa na wazazi wako katika ukumbi wa Kijiji mnamo saa 10.00 jioni. Jina lako liwe Sili Silali wa SHule ya Sekondari Kiriche.
SEHEMU D (Alama 10)
MAENDELEO YA KISWAHILI
Jibu swali la kumi (10)
10. Chama cha Kiswahili cha Afrika (CHAKA) ni miongoni mwa taasisi zilizojitahidi katika kukuza na kueneza Kiswahili Barani Afrika. Eleza majukumu matano ya chama hiki katika kufanikisha azma hiyo.
SEHEMU E (Alama 45)
FASIHI KWA UJUMLA
Jibu maswali matatu (3) kutoka katika sehemu hii. Swali la 15 ni la lazima.
ORODHA YA VITABU
Ushairi
Wasakatonge M.S. Khatibu (DUP)
Malenga Wapya TAKILUKI (DUP)
T.A. Mvungi (EP & Mashairi ya Chekacheka D.LTD)
Riwaya
Takadini Ben J. Hanson (MBS)
Watoto wa Maman’tilie E. Mbogo (H.P)
Joka la Mdimu A.J. Safari (H.P.)
Tamthiliya
Orodha Steve Reynolds (MA)
Ngoswe Penzi Kitovu cha Uzembe E. Semzaba (ESC)
Kilio Chetu Medical Aid Founda
LEARNINGHUBTZ.CO.TZFORM FOUR KISWAHILI MODAL SERIES 8